Фото: A Great Day in Harlem, 1958 by Art Kane©
Објавено на 27 јули 2021 од Il Grido del Popolo©
Изворно објавено од Le Monde Diplomatique – македонско издание
Музиката како израз на протест против класната и расната поделеност (Прв дел)
Музиката како израз на протест против класната и расната поделеност (Втор дел)
„Насилството им користи само на оние што нема што да изгубат.“
- Жан Пол Сартр
Големиот пијанистички виртуоз Дјук Елингтон еднаш ќе изјави дека, „господарите уплашени од тишината на своите робови ќе им наложат да пејат, како не би им дале можност да размислуваат и коваат план за одмазда и ослободување“. Факт кој само се надополнува со Одлуката на Врховниот суд на САД од 1857 година, со која се потврдува дека црнците не се граѓани. Акт кој покрај правната димензија и даде и политичка димензија на легалната доктрина partus sequitur ventrem, која на крајот се сведува на темелните економски интереси на американската буржоазија и земјопоседници од Југот. За мнозинството јужњачки земјопоседници во САД зачувувањето на ропството било политички императив, додека пак за претставниците на Северот ропството како институција претставувало морално и политичко зло. Нешто што понатаму ќе претставува темел на борбата на милитантните противници на ропството, аболиционистите, против заговарачите на истото. Неспорно е дека во редовите на кои припаѓаат авторите на Декларацијата за независност, или „татковците на нацијата“, имало мноштво анти-сегрегациски поборници по примерот на Бенџамин Френклин, кој тврдел дека ропството е против идеалите на на самата Декларација.
Тие го следеле примерот на британскиот реформатор Вилијам Вилберфорс, чија што кампања за укинување на ропството во Британското кралство ќе извојува победа 1833 година. Сепак големите земјопоседници од Југот, за кои ропството било од голема економска важност, не можеле така лесно да се откажат од привилегиите кои ги уживаат, спротивставувајќи се остро на ааболиционистите кои на чело со Вилијам Лојд Гарисон, сопственик на весник, формираат анти-сегрегациско друштво. Во него помеѓу многуте истакнати личности, противници на ропството, влегува и Хариет Бичер Стоу. Ќерка на познатиот калвинистички свештеник и еден од водачите на движењето за укинување на ропството, Лиман Бичер, додека пак брат ѝ Хенри Вард Бичер е истакнат проповедник. Инаку Хариет Бичер Стоу е авторка на книгата Колибата на чичко Том, издадена во март 1852 година, која почнувајќи од јуни 1851 година е објавувана во вид на фељтон во еден аболиционистички весник. Нејзината книга помага во потикнувањето јавна дискусија против ропството во САД, привлекувајќи големо внимание во јавноста и потребата од креирање на јавно мислење за ова зло.
Фото: плаката со оглас за купопродажба на робови од втората половина на 19 век / извор: pinterest.com
Една година подоцна, 1853, афроамериканецот Соломон Нортап, инаку роб роден на слобода, ќе ги напише мемоарите насловени како 12 години ропство, периодот помеѓу 1841 и 1853 година кога тој се наоѓа во ропство, пред повторно да стане слободен граѓанин и да се приклучи на движењето на аболиционистите. На редовите на аболиционистите се приклучува и познатата црнечка активистка и хуманитарка, Хариет Табман, која ќе организира дури 19 експедиции за време на кои е ослободено над 300 робови. Поради фактот што била шпион на војската на Унијата во време на Граѓанската војна, од страна на велепоседниците и сопственици на робови ќе биде уценета нејзината глава на неверојатни во тоа време 40 000 американски долари. Но сепак на сето ова му претходат многубројни бунтови на робовите ширум колонизираните територии на северноамериканскиот континент.
Највпечатлив е оној предводен од Нет Тарнер (наречен „пророкот“) во 1831 година, единствениот делотворен и одржлив бунт на робови до тогаш во САД. Со тоа паѓа јужњачкиот мит за тоа дека робовите се задоволни или премногу сервилни да би кренале оружен бунт. Сепак оваа одлучност лично Нет Тарнер ќе ја плати со својот живот, како и повеќето од 75 негови следбеници кои ќе се спротивстават на сила од околу 3 000 државни полицајци и војници, но и стотици бели доброволци. Бунт кој во шесте недели колку ќе трае, ќе го покрене прашањето за ропството во САД, кое понатаму ќе предизвика силни импликации во нивната историја која само триесет години подоцна ќе биде обележана со граѓанска војна. Сепак укинувањето на ропството после војната ќе биде само декларативно, а сегрегацијата во американското поделено општество ќе потрае барем уште цел век.
Фото: африкански робови на пазар за робови / извор: pinterest.com
Се до Маршот на Вашингтон од 1963 година во кој ќе учествуваат повеќе од 250 000 граѓани предводени од Мартин Лутер Кинг, баптистички свештеник кој ќе го одржи историскиот говор наречен I Have A Dream, сон кој стотици години претходно го сонуваа илјадници афроамериканци и борци за нивно ослободување од ропство, како и борци за граѓански права и црнечката кауза воопшто, помеѓу кои и Фредерик Даглас. Во говорот помеѓу другото Др. Кинг ќе рече:
„Денес сакам да им кажам на сите Американци и сите луѓе во светот… Нашето сегашно движење нема да запре никаков бран на расизам.“
И покрај тоа што големиот борец за граѓански права кој подоцна ќе биде убиен од страна на белиот екстремист Џејмс Ерл Реј, беше во право, неговата борба не беше залудна. Исто како што не беше залудна црнечката музика од втората половина на 19 и првата половина од 20 век, како израз на протест во обидот да укажат на расизмот и сегрегацијата во САД. Но затоа успеа да остави килтурен неизбрисив траг во општественото живеење на милиони Американци, цивилизациски вредности кои траат и ден денес. Музика која во основата на сините ноти и структурата од 12 тактови кои најчесто се повторуваат, која во себе содржи духовен карактер, со сета своја жестина ќе го исфрли на површина сиот револт на обичниот афроамериканец длабоко окован на маргините на општеството без никакви права.
Музика со која многу децении подјарамениот обесправен црн граѓанин на САД, не само што ќе го одржи духот кој не може да биде срушен од страна на белиот супрематор, туку во вид на протест, т.е. повик и одговор ќе го предизвика својот експлоататор. Едноставни ноти со емоционален набој и содржина кои произлегуваат од патењето на угнетениот црн работник ширум жетвените плантажи со памук и железнички пруги од источниот кон западниот брег. Ноти наместо говор кој бил строго забранет за време на работата, напеви кои преку импровизација го одржуваат во „будност“ физичкото тело изложено на напор. На тој начин црнците ги изговарале англиските зборови на свој африкански начин, складно со јазикот на својата прататковина. Таквиот говор белците го именувале како blacktalk (црн говор), зацврстувајќи ја на тој начин белата супремација на сметка на „црната неукост“.
Фото: афроамерикански затвореници во САД / извор: pinterest.com
Свесни дека супремативните бели господари и експлоататори никогаш нема да ја разберат големината на нивната филозофија за битисувањето, ја отфрлаат стереотипната синтагма на своите бели господари, дека живеат нагонски, посветени само на сегашноста, без желба да се спротивстават или одмаздат на нивните експлоататори. Историските податоци го покажуваат спротивното. Имено, Херберт Аптекер набројува дури 130 забележани бунтови во периодот помеѓу 1663 и 1865 година, што е доказ за одлучното отфрлање на оковите. Музиката е за нив само еликсир на животот кој го одржува духот подмладен а умот буден. Неслучајно големиот американски филозоф Ралф Валдо Емерсон ќе рече дека „музиката е Парнас за сиромашните“. Духовната афроамериканска музика која влече корени од супсахарскиот екваторијален запад и северозапад на Африка, после укинувањето на ропството ќе послужи за развивање на нови правци, помеѓу кои во прв ред блузот, регтајмот и џезот, кој на свој начин ќе биде своевидна привилегија за белците и богатите.
Блузот кој подоцна ќе се развие во многу под правци, како кантри блуз, делта блуз, електричен блуз, буги-вуги и многу други, се одликува со силни емоции кои извираат од животот, суровата реалност, окрутната вистина за егзистенцијализмот, угнетувањето од доминантната бела раса… Раниот рурален блуз на почетокот се појавува како облик на слободно раскажување, каде стиховите се пејат повеќе низ ритмичен говор, отколку низ мелодија. Во целата мрачна слика на музиката која се раѓа во пепелот на post-slavery ерата, се вклучува и амбиентот каде таа се изведува, далеку од очите на заедницата, во нечисти и запуштени барови и салони, легла на пороци и прибежишта за гости со сомнителен морал. Амбиент со кој може да се долови сликата за односот помеѓу мажот и жената, лошата среќа, животот на маргините и тешките времиња. Генерално во блузот како тематика доминира негативниот аспект на љубовта, личните подеми и падови, семејни катастрофи, разделби и очекувања, неверства и простувања чезнеењето по некого, каде што сето тоа се прифаќа како нужност и неизбежност, која низ игра на зборови се интерпретира на еден помирлив начин.
Фото: афроамерикански работници при изградба на американската железница / извор: pinterest.com
Но има и еден дел каде социјалниот аспект е преточен во музичка форма од 12 тактови каде има двојни повторувања на стиховите. Овде пред се е опишан тешкиот труд на црниот работник, миграцијата во големите градови во потрага по подобар живот, безбројните патешествија и животни искуства, сето она што е поврзано со егзистенцијализмот. За да на крајот го имаме и политички ангажираниот блуз во кој отворено се говори за неправдата, експлоатацијата, расизмот и сегрегацијата, но и одбивањето да се оди во војна, како силно изразен протест против колонијализмот, империјализмот и воениот интервенционизам во светот. Пример за изведба на овој вид протестна музика е истакнатиот блуз музичар Џ. Б. Леноир. Но без разлика на тематиката, изведувачите на раниот блуз итекако длабоко во себе чувствувале олеснување преку музиката. Уште во далечната 1801 година весникот Carr’s Musical Journal испечатил текст чиј автор Паркс го забележува во текот на своите пропатувања на Југот, нудејќи го на тој начин најстариот документиран доказ за постанокот на работните песни кои ги исполнуваат црните робови. Тој во текстот вели:
„Со песна си ја олеснуваа работата, а една од песните ја компонираа extempore, додека таа точно за мене ја пееше. Ја пееше млада жена, а останатите ја подржуваа како своевиден хор. Атмосферата беше слатка и тажна.“
Во 1903 пак весникот Baltimore Sun известува за пример каде некој шеф белец отстранува од работа црнец од групата која работела на изградба на железничка пруга, сметајќи дека повеќе пее отколку што работи. На тој начин направил непромислена грешка. После тоа сите работници изгубиле секаква волја за работа, станувајќи потполно неделотворни, барајќи го својот другар назад во групата. По ова шефот бил принуден повторно да го врати назад на работа, по што после неговото враќање сите работници од групата задоволни почнале да работат двојно посилно. Дури и самиот Вилијам Кристофер Хенди, за многумина таткото на блузот, работејќи како млад во каменолом како носач на вода има запазено, дека сите препотени работници при пеењето на некоја посебна песна доживуваат вистинско олеснување испод пеколната жештина која непрестано ги мачи. Она што е уште за одбележување е тоа што во периодот од првата половина на 19 век постојат многу малку пишани податоци за развојот на црнечката музика во годините после независноста на САД.
Фото: афроамерикански работници за време на пауза при обработка на почвата / извор: pinterest.com
Дури во 1867 година е издадена првата песнарка со црнечка музика насловена Slave Song of the United States. За црнците на северот почетокот на 19 век и победата во војната со Англија означува премин од ропство кон „слобода“ и покрај фактот што дури половина век подоцна истото ќе биде укинато. Формалност која ќе претставува пука борба за опстанок и оправдување на материјалните основи во експлоататорски услови на либерален капитализам и борба со поранешните господари, кои продолжуваат да гледаат на нив од висина и со презир, убедени во нивната инфериорност. Во својата борба црните писатели и ретки бели пријатели, непрестано ги истакнуваат достигнувањата и заслугите на познатите црнци како доказ, дека „моќта на разумот е независна од бојата на кожата“ и дека „црнците по природа не се инфериорни во однос на белците и неспособни да досегнат било какви постигнувања и успеси во науката и уметноста“.
Што е слободата на народот, ако не е слобода за секој поединец во неа?
Ќе запраша аболиционистката Хариет Бичер Стоу. Патот до слободата на американското црно население, потомци на робовите од Западна Африка, е еден од најтешките патишта за издвојување на истата забележан во историјата. Силниот дух кој не можел да биде скршен со вековното ропство, а подоцна и со расизмот и сегрегацијата во американското општество, произлегува од африканските традиции кои извираат длабоко во стара култура која не може да биде уништена преку агресивната културна хегемонија на белата раса која себеси се смета за супериорна. За тоа е виновен и бранот на аболиционизам во Европа од крајот на ’70-те години од 18 век, кога во Англија се бројат едвај 15 000 робови, додека во САД тој број е многу поголем. Потикнати од се поизразените јавни критики во британското општество на сметка на ропството, во САД во првите години од буржоаската револуција многу истакнати јавни личности од сферата на науката и политиката, го покренуваат прашањето за ропството како морален чин, влијаејќи на јавното мислење, а во исто време потикнувајќи го аболиционистичкото движење на акција преку отворена агитација и пропаганда во печатот во САД.
Фото: афроамерикански берачи на памук ширум плантажите на американскиот југ / извор: pinterest.com
Веќе во 1773 година, голема група црнци предаваат петиција до гувернерот и Државниот суд на Масачусетс, со која бараат ослободување од ропството. Во државата Вирџинија исто така постои моќна организација која се завзема за ослободување на робовите, но која бара од нив во рок од една година да ја напуштат државата, или во спротивно пак ќе станат обесправени. По прогласувањето на американската независност сите држави подготвуваат нови устави и закони, помеѓу нив и против робовски закон, кој за жал останува само мртво слово на хартија. Вирџинската Bill of Rights (Повелба на правото) јасно и недвосмислено го забранува ропството. Во 1780 година во Уставот на државата Масачусетс е запишано дека, сите луѓе по раѓање се слободни и еднакви. Меѓутоа паралелно на ова во почетокот на 19 век се будат и верски движења во редовите на црнечкото население. Така во годините после успешно завршената војна со Англија, т.н. логорски состаноци, масовни верски собирања на мешано протестантско население од Северот, добиваат се поголеми размери.
Овие логори биле силен фактор за директна интеграција на и онака остро изразеното расно поделено американско општество, а со тоа и важен фактор во аболиционистичката борба. Тие биле производ и причина за посебниот американски општествен феномен на масовна верска хистерија, т.н. Great Awakening (Големо будење). Подоцна се јавува и т.н. Second Awakening (Второ будење), за време на кое на американскиот север, во областите на Балтимор, Њујорк и Филаделфија, се појавуваат логори организирани и водени исклучиво од црни проповедници. Овде се одвиваат фанатични средби помеѓу белите и црните жители кои создаваат цврсти врски надминувајќи ја расната сегрегација. Аболиционистите од ден во ден стануваат се помоќни. Но аболиционистите не се задоволуваат само со отфрлањето и укинувањето на ропството во поедини држави, туку бараат целосно ослободување на робовите на целата територија на САД. Тие стануваат се помилитантни, па така во 1833 година го формираат American Anti-slavery Society (Американско анти-ропско друштво) кое почнало да печати памфлети со кои се бара укинување на ропството, како и издавање на весници и списанија, и одржување на предавања.
Фото: афроамериканско семејство при обработка на почвата / извор: pinterest.com
Во 1849 година Вилијам Велс Браун издава песнарка со анти-ропски песни насловена како The Anti-slavery Harp, која покрај популарни англиски и ирски мелодии, содржи и изворни црнечки песни, кои неретко содржеле и политички ангажирани наслови и рефрени. Во тој период окуражени од аболиционистите, робовите почнуваат масовно да бегаат од југ кон север, и покрај фактот што во 1850 година на барање на јужњачките држави е донесен т.н. Fugitive Slave Law (Закон за побегнати робови) со кој северните држави се обврзуваат да ги вратат на Југот сите побегнати робови, од кои многумина пребегнале и преку границата во соседна Канада. Првите вакви систематски организирани бегства кон крајот на 18 и почетокот од 19 век, се организирани од квекерите, за да подоцна во целост ги превземат аболиционистите и движењето наречено Subway Railroad (Подземна железница). Како најистакната во тие операции се покажала поранешната робинка Хариет Табман, наречена црниот Мојсеј, која во десетина наврати има помогнато на стотици робови да избегаат на север, далеку од своите господари на југот.
Меѓутоа, кога во 1857 година Врховниот суд на САД одлучува дека црнците не може да се третираат како државјани на САД, и со тоа остануваат без сите државјански права, за многу аболиционисти станува јасно дека војната е единствениот пат до исправување на неправдата нанесена со таа срамна уредба. Граѓанската војна само ќе го забрза процесот на деробовладетелство на американското општество. Повод повеќе за се поизразениот слободарски дух на црното население во потребата за истакнување на неговата култура која влече корени од традицијата на на старите африкански народи од Бамако до Киншаса. Поразот на конфедерациските сили ја донесува слободата на околу 4 милиони робови ширум САД. Сепак повеќето од нив остануваат на Југот, каде стануваат наемни работници или пак изнајмуваат земја од белите земјопоседници, додека пак еден значаен дел се упатува на север, додека помал број од нив оди на запад. Со нив ги носат и своите стихови и рефрени кои во состојба на еуфорија поради слободата масовно ги пејат, многумина од нив несвесни дека на трпението и борбата сеуште не е крај, туку само почеток до конечното ослободување.
Фото: афроамерикански берачи на памук, помеѓу кои и ова бебе / извор: pinterest.com
Насекаде можат да се слушнат No More Auction Block For Me (Никогаш повеќе нема да бидам на продажба), Babylon is Fallen (Бабилон е паднат), Bobolishion’s (Abolition’s) Coming (Боболиција/аболиција доаѓа или ропството заминува), Before I’d Be a Slave (Некогаш бев роб), The Massa Run (Господарот бега), Done wid Driber’s Dribin’ (Завршено е шоферското возење), и уште многу други…
Кон крајот на 19 и почетокот на 20 век, после укинувањето на ропството во 1863 година, се случува трансформација на афроамериканците од робови во наемни работници и лумпенпролетеријат. Во големата црнечка заедница на Југот и покрај укинувањето на ропството во голем дел од социјалниот аспект не се случуваат поголеми промени. Големите пространства со памук на капиталистичките земјопоседници и сеуште беа таму, чекајќи на испуканите раце на потомците на робовите кои сега треба да се слеат во американската работничка класа која се повеќе запаѓа во сиромаштија. А сето тоа ќе кулминира со големата економска депресија во 1929 година која светот ќе го втурне неколку години подоцна во нова војна. И покрај тоа што формално беа слободни и можеа да се движат слободно насекаде во земјата, најголемиот дел од црнечките граѓани на САД остануваат на маргините на американското општество без многу права на избор. И покрај тоа што индустриската револуција е во најголемиот ек на својот развој, а напредокот на технологијата во галопирачки чекор со времето, афроамериканскиот работник ќе биде лишен од секаков вид на прогрес.
Дури и оние кои се осудиле да земат земја под наем. До големата економска депресија ништо нема да се промени во поглед на на обработка на земјата, каде примитивните методи и понатаму остануваат дел од работењето. Мотиката, дрвениот плуг и запрежната кола и понатаму се дел од амбиентот во кој егзистира црнечката заедница. Податоците говорат дека до пред крајот на Првата светска војна, на полињата ширум делтата на Мисисипи, 94,5% од црнечките семејства работат како наемни работници и се главна работна сила, а едвај 5,5% поседуваат земја која ја обработуваат за свои потреби. Сето ова придонесува во редовите на црнечката заедница да се отфрла работата на поле, оценувајќи ја како неблагодарна.
Фото: Хариет Табман, наречена “црниот Мојсеј”, поради својата мисија во која им помага на стотици робови да пребегаат од југот на САД кон север или во Канада / извор: pinterest.com
Од таа причина многу млади афроамериканци почнуваат да се занимаваат со музика. Интересен е случајот со родоначалникот или популарно наречен таткото на блузот, Вилијам Кристофер Хенди, кога му се доверува на својот татко баптистички проповедник дека има намера да стане музичар, на што овој му возвраќа дека да се стане музичар е исто како својата душа да се продаде на ѓаволот. Неспорно е дека во редовите на црква постои голем анимозитет кон преокупација со музика кога е во прашање егзистенцијата. Меѓутоа, многу блуз музичари кои во поодминати години станале свештеници или проповедници на баптистичката црква, во текот на своето служење се обидуваат да го намалат јазот помеѓу религиозната заедница и поборниците на новиот бран музика кој надоаѓа, нешто што многумина го доживуваат како културно и духовно ослободување.
За ова најдобро сведочат и многубројните изведувачи на госпел ширум САД, било да се работи за комерцијален госпел или во духовни цели по примерот на вонвременската Махалија Џексон која важи за муза на госпелот. Дека слободата на изразување преку музиката не треба да биде пречка во духовниот развој на една индивидуа, сведочи и еден од најголемите блуз музичари, Слепиот Лемон Џеферсон кој никогаш во животот на настапил во недела, денот посветен на Бог. Денот кога многумина масовно ги посетуваат црквите каде често се изведува духовна музика. Критиката која доаѓа од редовите на црквата кон новиот културен бран во чиј прв план се промовираат блузот, регтајмот и џезот како своевиден протест кон општественото живеење, во прв ред се однесува на амбиенталниот момент надвор од конфесијата. Музичка изведба која претежно се одвива на сцената по разноразни барови, и салони, кои по правило важеле за места на блуд, разврат и сомнителен морал.
Фото: Фредерик Даглас, еден од најголемите поборници против ропството и истакнат член на аболиционистичкото движење во САД / извор: pinterest.com
Ваквото „морализирање“ од страна на религиозната заедница по малку потсетува на годините пред граѓанската војна, кога белите проповедници во името на Бога се ставаат во служба на буржоазијата, проповедајќи покорување на робовите кон своите господари. Често пати можеле да се слушнат повиците од типот:
„Никогаш не крадете и не лажете ги вашите господари, зашто тоа е погрешно. Таквото поведение е грев против светиот дух, и е основа на вашата неблагодарност кон господарите кои ве хранат, облекуваат и штитат. Ѓаволот е тој кој вас ве наговара на бунт и борба за слобода!“
Некои методистички проповедници во Алабама за време на веронаука оделе уште подалеку, па на прашањето „зошто ме создал Бог?“ – го нуделе одговорот – „Бог ме создаде затоа, да работам на полето на својот господар“. Вирџинискиот епископален бискуп во своите проповеди до робовите ги подучувал дека гревовите кои ги сториле против своите господари, се всушност гревови против самиот Бог, велејќи:
„Ви велам вам, вашите господарки и господари се божји надзорници, и доколку грешите против нив, во наредниот живот сам Бог ќе ве казни лошо!“
Тие времиња беа длабоко врежани во колективното сеќавање на црнечките робови, и сега кога дојде време да се вкусат плодовите на слободата, повторно некој како да сакаше да им го ускрати тоа задоволство. Од многу причини антагонизмот против бранот црнечка музика ќе се одржи уште долги години, како во вид на бојкот, така и преку системски мерки кои неретко содржеле репресивен карактер. Познато е дека многу музички уметници ќе бидат предмет на истрага и следење од страна на ФБИ поради наводни недозволени активности.
Еклатантен пример е оној кој се поврзува со џез дивата Били Холидеј, која станува цел на главниот истражител на Федералното биро, Хари Џ. Енслингер. Човек кој бара службена забрана за сите нејзини јавни настапи во кабареата ширум САД, поради „лошиот морал“ кој би го ширела како поранешна осуденичка во јавноста. Имено, славната Lady Day поради проблемите со користење на дрога ќе стане предмет на опсервација на одделот за наркотици при ФБИ, за што истрагата против неа подоцна ќе прерасне во лична борба против неа од страна на декларираниот расист Хари Џ. Енслингер, кој ќе и го уништи животот. Човек кој не ги крие своите ставови во врска со црните музички изведувачи, честопајќи говорејќи, како црнците ги преминуваат сите граници во американското општество, и дека црните џез музичари уживатели на марихуана, створиле ѓаволска музика.
Но како и да е, блузот а подоцна и џезот, ќе го предизвикаат најголемиот културен шок после големата економска криза, многу повеќе отколку тоа што ќе го направат Бит движењето и сексуалната револуција кон крајот на ’60-те години, како многумина денес веруваат. Блуз и џез музиката станува обично секојдневие со кое се будат и заспиваат милиони Американци, кои повеќе преку радиото а помалку преку телевизијата, ќе биде присутна во американските домови. Дискографските куќи ќе никнуваат како печурки борејќи се за потписот на црните музичари кои се повеќе се етаблираат на музичката сцена и покрај изразената расна поделеност внатре во американското општество.
Она што е вредно да се спомене е тоа дека за разлика од џезот, каде после влегувањето на белите музичари на некој начин ќе стане музика за оние за поотмените кругови, т.е. за господата од високата средна класа, додека во блузот своето прибежиште ќе го побара поголемиот дел од работничката класа која нема толку префинет вкус за уметност, но која длабоко во својата душа бара утеха после напорниот работен ден во услови на суров капитализам кој илјадници мигранти од Европа го дефинираа како американски сон. Неспорно е дека блузот за илјадници фабрички работници ќе стане утеха, или во најмала рака волшебен напиток со кој се опијанува душата, додека уморното тело се потопува во бурбон. Големиот џез пијанист Дјук Елингтон честопати ќе знае да каже, дека доколку би бил блузот вино, тој би бил секој ден пијан.
Фото: Сони Хаус, еден од најдобрите блуз музичари на сите времиња, и секако еден од музичарите со најбогат творечки опус / извор: pinterest.com
Блузот како збор извира од англискиот збор blue кој покрај сината боја значи и еден вид тага. Англиските лексикографи откриле дека фразата „to look blue“ оди дури до 1550 година и значи „да трпиш или да бидеш лошо расположен“. Англиската употреба на изразот „blue devils“ за зли демони пак оди се до 1616 година. Фигуративната употреба на зборот blue како метафора за лошо расположение пак нѐ води до годината 1787, меѓутоа со множинскиот облик на тој збор (blues) се опишува значењето за делириум. Ако на американско тло ја приметиме употребата на тој збор во почетокот на 19 век, ќе видиме дека во најголемиот дел на примери бил синоним за тага, од каде е буквално прифатена заблудата, дека блузот е израз на тажно и меланхолично расположение. Сепак, после големата економска криза, а особено после Втората светска војна, фолклорот од плантажите со памук и пченка пополека се сели во големите урбани средини кои стануваат центри на блузот и џезот, а подоцна и на рокенролот.
Со тоа блузот полека но сигурно се развива во урбан велеградски блуз кој станува своевидна блуз уметност (каков што е впрочем и џезот) која подоцна ќе еволуира во ритам и блуз, станувајќи подлога за развиток на новиот музички жанр, рокенролот или рок музиката. Така, во урбаниот блуз, кој станува синтеза помеѓу кантри и делта блузот од една страна и електричниот блуз од друга страна, се помалку ја детектираме онаа разновидна лирска содржина со која се опева напорната физичка работа, сиромаштијата, тешката економска состојба, транзицијата од ропство во слобода, па дури и расизмот и сегрегацијата. Лириката станува поедноставна и таа се повеќе се занимава со љубовта и сексуалните грижи, врската помеѓу мажот и жената, несреќниот брак, но и алкохолизмот и дрогата во семејството. Сите овие неволји и неприлики на луѓето од големите градови, кои во квечерината на американскиот сон кој се раѓа како резултат на просперитетот, ги попримаат новите облици на пороци како составен дел на конзумеризмот и масовната потрошувачка. Во целата таа блескавост од рекламни бои каде најмногу доминира сината, се раѓа и т.н. затворски блуз.
Фото: афроамериканци во времето на големата економска депресија во САД / извор: pinterest.com
Транзиција на една култура која полека од еден аграрен и рурален амбиент преминува во една урбана средина, далеку поразвиена во секој поглед, каде можностите за креативно искажување се далеку поголеми, пред се поради големиот аудиториум, репертоар и побарувачка. На музичката сцена се повеќе се јавува потребата од филхармонична изведба на музика каква што е џезот, во стилот на оркестрираната класична музика. Повеќето блуз и џез музичари привлечени од новите можности, од делтата на Мисисипи се упатуваат далеку на север, во центрите како Детроит и Чикаго, носејќи ги со себе своите ламаринени оркестри или остатоци од регтајмот, или пак формираат нови блуз и џез ансамбли. Некои од нив пак заминуваат на далечниот запад, земјата на сите можности.
Така, акордите од прашливите Beale Street во Мемфис и Bourbon Street во Њу Орлеанс, во почетокот на ’60-те се селат во 20 Grand Lounge и Grande Ballroom во Детроит, или Kingston Mines и Lee’s Unleaded Blues во Чикаго, град за кој славниот Роберт Џонсон ќе рече дека е сладок дом за блузот. Сепак колку и да има „пасивизирање“ во општествено ангажираниот живот во редовите на црнечката заедница чии припадници се повеќе завземаат место на културната сцена, и понатаму на музичката блуз и џез сцена во САД има поединци кои се одважуваат во вид на протест, преку свој автентичен израз, да упатат своја критика за случувањата во американското општество. Познатиот блуз музичар Џ. Б. Леноир е еден од нив. Тој често пати пее за неправдата, расизмот и војниците во Виетнамската војна, како увод во бранот анти-воени протести кој ќе следи кон крајот на ’60-те. Израз на револт кој нема да биде само дел од културната сцена, како музичка така и филмска, туку и од спортската, политичката и академската. Граѓански протест кој ќе навлезе длабоко во сите пори на расно поделеното американско општество. Репертоарот на Леноир меѓу другото опфаќа и стихови како овие:
„Every black child born in Mississippi,
you know that poor child was born dead.“
или пак:
„I never will go back to Alabama,
that is not the place for me.
I never will go back to Alabama,
that is not the place for me.
You know they killed my sister and my brother,
and the whole world let them peoples go down there free.“
Музичар кој ќе остави голема трага на американската музичка сцена со својот политички ангажиран опус, за што подоцна популарниот британски блуз музичар Џон Мејол ќе ја опее неговата смрт во песната Death of J. B. Lenoir.
Фото: афроамериканци кои поминуваат покрај пропаганден билборд во времето на сегрегацијата во САД / извор: pinterest.com
Леноир нема да биде осамен во своите протестни песни, кои во ’50-те а посебно во ’60-те години од минатиот век, ќе завземаат високо место на американската музичка сцена. Напротив, се повеќе и повеќе во светот на културата и уметноста во САД ќе се појавуваат луѓе кои ќе придонесат во развојот на музичката сцена која ќе стане коректив на американското општество. Политички ангажираните уметници се повеќе ја подржуваат дистрибуцијата на дневни и неделни билтени, весници и списанија, наменети за промоција на радикални песни помеѓу широките слоеви на работничката класа, првенствено фолк песни, но и блуз и џез. Сето тоа подржано од проектот Works Progress Administration (WPA) кој има задача на федерално ниво преку пропагирање на уметноста во редовите на работничката класа, да створи распеано работничко движење, кое преку илјадниците синдикални рефрени ќе се подига свеста кај работниците. Водени од идејата дека, како што секоја црква има свој хор, така и секоја фабрика би требало да има свој хор.
Но, владејачката елита на САД не мисли така, поготово после Втората светска војна и блоковската поделба која ќе резултира со студена војна помеѓу капиталистичкиот запад и социјалистичкиот исток. Како увертира на сето ова е донесувањето на Законот за регистрација на странците во САД во 1940 година, наречен уште и Смитов закон, кој уште повеќе ја усложнува ситуацијата на економските мигранти, кој во прв ред припаѓаат на работничката класа. Маккартизмот уште повеќе ќе ја усложни состојбата на работничката класа и нејзините подржувачи во САД. Тој политички инструмент како највисок степен на репресија, не само што ќе претставува обид на американската владејачка класа да го ограничи начинот на кој може работниот американски народ да се организира, туку и да се сузбие секој обид за формирање на нова култура која може да се конзумира. Музиката продуцирана од Вуди Гатри и нему сличните музичари во тоа време, претставува обединувачка сила во левичарските кругови на американското општество, каде свое прибежиште меѓу другите наоѓаат и припадниците на Црните пантери, но и припадници на Револуционерната комунистичка партија во која членуваат многу маоисти.
Фото: протестен марш за човекови права одржан во Монтгомери, Алабама во 1965 година / извор: pinterest.com
Комунистичката партија на САД (CPUSA) која во тоа време брои околу сто илјади членови, и покрај фактот што повеќе функционира како социјалдемократска партија, отколку како револуционерна, е сериозен фактор во масовното обединување на американската работничка класа, како никоја друга партија пред и потоа во кратката американска историја. Во редовите на партијата постои широк социјалдемократски консензус помеѓу фабричките работници и разните народни фронтови обединети против експлоатацијата на капиталистичката владејачка класа и репресијата од страна на Владата на САД. Во самата партија се создава клима на радикална работничка контракултура, преку отворена пропаганда за работничките права и класната поделеност, но и расната поделеност која е се поизразена во тоа време во американската доминантна култура. Уметноста, посебно музиката и филмот, се помасовно се обидува да ги исползува максимално радиото и телевизијата како средство преку кое левичарските уметници можат да пропагираат и разменуваат своите идеи. Тие во процутот на новата културна индустрија ја гледаат својата можност да ги вградат социјалистичките идеи во светогледот на просечниот американски граѓанин, работник, земјоделец, селанец, менувајќи го на тој начин дотогашниот културен крајолик на посреволуционерна Америка.
Покрај радиото и телевизијата, книжевниците, музичарите, филмаџиите, уметниците, кои припаѓаат на левиот политички спектар, се повеќе ги ползуваат и услугите на дискографските куќи и филмските студија во обидот за создавање контракултура во американското општество. Луѓето како Вуди Гатри, Пол Робсон, Џ. Б. Леноир, Хеди Вилијам Ледбетер (Лед Бели), Џејмс Ленгстон Хјуз, Ричард Рајт, Џош Вајт, Били Холидеј, Џоан Баез, Питер „Пит“ Сигер, Леонард Бернштајн, Ли Хејс, Берл Ајвз, Алан Ломакс, Аарон Копленд, групата Weavers, и уште многу други политички ангажирани музичари и кантавтори, како и филмски работници од калибарот на Чарли Чаплин, Стенли Кјубрик, Орсон Велс, Далтон Трамбо, Артур Милер, но и нивни подржувачи од академската заедница и интелектуална елита, како Алберт Ајнштајн, Бертолт Брехт, Валдо Милер Солт, Ернест Хемингвеј, Џон Штајнбек, и уште плејада видни личности од светот на науката, книжевноста, филмската и визуелната уметност, спортот, ќе бидат на удар на анти-комунистичката политика во САД.
Фото: еден од многуте маршеви предводени од Др. Мартин Лутер Кинг против расната сегрегација во САД / извор: pinterest.com
Многумина од нив ќе станат предмет на опсервација на Федералното истражно биро – ФБИ, како и Одборот на Конгресот за анти-американски активности. Некои од нив ќе завршат во политичкиот памфлет Црвени канали, чии автори Џон Џ. Киннан, Френсис Џ. МекНамара, Филипс Х. Лорд, Теодор С. Киркпатрик, Кенет М. Баерли и Винсент Хартнетт го публикуваат во 1950 година, со цел оцрнување на видни и истакнати личности од американскиот јавен живот, кои наводно го помагале влијанието на комунистите врз радиото и телевизијата во САД. Неколку години претходно, поточно во 1947 година, Валтер Стил, извршен директор на крајно десничарското списание National Republic, ќе сведочи пред Одборот за анти-американски активности, каде на глас ќе прочита цитат од генералниот секретар на Комунистичката партија на САД, Вилијам З. Фостер, каде тој ги фали народните песни и балади, нивните изведувачи, нивната поезија, нивните театарски изведби, нивните уметнички ракотворби, заговарајќи важност од уметноста како општествено оружје.
На Валтер Стил овој цитат му послужува како предупредување дека комунистите индоктринираат Американци во уметноста, особено во народната музика. Политичка пропаганда која подоцна во еден голем дел ќе биде присутна во реториката на политичкото движење John Birch Society, ултра десничарска групација водена од идеите на анти-комунизмот, радикални екстремисти кои помеѓу другото се противат и на Законот за граѓански права донесен на 2 јули 1964 година (Civil Rights Act of 1964). На удар на анти-комунистичката кампања ќе се најде и партиското гласило на Комунистичката партија на САД, Daily Worker, во чии простории Американската даночна администрација (IRS) ќе изврши рација под обвинение за наводно неплатен данок од страна на весникот. Каква случајност! Само месец дена после историскиот говор на Никита Хрушчов од 25 февруари 1956 година, кога на Дваесетиот конгрес на КПСС, партијата засекогаш ќе расчисти со сталинизмот. Само две години подоцна, Dail Worker поради финансиски проблеми ќе биде принуден конечно да престане да со објавување.
Фото: Били Холидеј, џез дива и една од најдобрите афроамерикански музички интерпретатори во историјата / извор: pinterest.com
Во ’30-те и ’40-те години музиката веќе се поотворено се користи како израз на протест, без разлика дали се работи за фолк, госпел, блуз или џез. Така дивата Били Холидеј уште во 1939 година ќе ја изведе вонвременската Strange Fruit (Чудно овошје) во њујоршкиот клуб Café Society, за што подоцна ќе стане предмет на опсервација на Федералното истражно биро, чиј истражител од одделот за борба против наркотици, Хери Анслингер лично ќе се покрижи да и го уништи животот, во што за жал и успева. Инаку стиховите потекнуваат од перото на на руско-американскиот Евреин, професорот Абел Миропол, кој бил сведок на линчување на две црни момчиња од страна на група бели расистички настроени луѓе. Песна со која се упатува моќна анти-расна порака во борбата за граѓански права во САД.
Смртта на Били Холидеј во 1959 година нема да го намали општествено-политичкиот ангажман на прогресивните блуз, џез и рок музичари, напротив, тие се повеќе јавно ќе ги искажуваат своите политички ставови против колонијализмот, империјализмот и воениот интервенционизам на САД, како и за се по засилената расна сегрегација во Америка. Сето тоа правејќи го на протестен начин преку своето творештво. Помеѓу најзначајните музички уметници од тоа време е Питер „Пит“ Сигер, кој доаѓа од потполно уметничко семејство, чиј татко е музиколог а мајка му ценета виолинистка. Сигер уште во 1955 година, во ерата на Џозеф Макарти ќе биде повикан да даде исказ за своите политички склоности пред Одборот на Конгресот за анти-американски активности, но тој ќе одбие да сведочи за што ќе биде казнет поради непочитување на Конгресот. Црната листа изготвена од тимот на Макарти ќе содржи илјадници имиња на американски граѓани, помеѓу кои и на познати личности од светот на културата, уметноста, филмот, обвинети за анти-американски активности. Сигер подоцна ќе изјави:
„Многу ја сакам својата земја и децидно ја одбивам оваа импликација, дека некои места каде што сум пеел, некои од луѓето кои сум ги знаел, некои од моите мислења, било да се верски или филозофски, или сум можеби вегетаријанец, сето тоа да ме прави помалку Американец.“
Фото: факсимил од Маршот на Вашингтон во 1963 година и изведбата на песната “We Shall Overcome” / извор: pinterest.com
Ова ќе доведе до подигнување на обвинение против него во 1957 година за непочитување на Конгресот, како во случајот со многу други истакнати личности помеѓу кои и славниот сценарист Далтон Трамбо и артистот Вил Гир. За Сигер ќе се побара изрекување на казна затвор која подоцна ќе биде поништена, но ќе му бидат забранети патувањата затоа што се наоѓа на црната листа. Многумина тврдат дека Сигер до крајот на својот живот останува убеден комунист и критичар на капитализмот, животно посветен на своите идеали, не одрекувајќи се никогаш од своите цврсти левичарски ставови. Сепак Сигер подоцна низ годините реагирајќи на критиките дека бил сталинистички апологет, се повеќе настојува да се огради од своето комунистичко минато, жестоко критикувајќи го Советскиот режим во времето на Брежњев, додека во ’80-те години одржува концерти за подршка на полскиот анти-комунистички синдикат Солидарност предводен од Лех Валенса. Целосна самодевалвација ќе доживее во 2009 година кога ќе добие „честа“ да пее на инаугурацијата на воениот интервенционист Барак Обама.
Сигер ќе остане запаметен по тоа што повторно ќе биде поставена на репертоар песната We Shall Overcome, која во 1959 година ќе почне да ја изведува и Гај Караван, а подоцна на Вудсток ’69 и од страна на Џоан Баез. Инаку песната се смета за неслужбена химна на американското движење за граѓански права во ’60-те, која настанува од рефрен на госпел песна од црномурестиот методистички свештеник и композитор Чарлс Алберт Тиндли. Сигер највеќе се поврзува со легендарниот Вуди Гатри, американскиот фолк пејач, музичар и кантавтор, еден од највлијателните личности во развојот на американската музика во 20 век. Човек чиј комунистички светоглед ќе биде инспирација за многумина во САД, отворено да се спротистават на Макартиевото лудило и лов на вештерки. Неговата This Land is Your Land ќе постане своевидна алтернативна химна на САД, песна која претставува негово капитално дело.
Фото: американскиот фолк пејач Питер Сигер на еден од многуте анти-расни и анти-воени протести во Вашингтон / извор: pinterest.com
Веќе споменатата Џоан Баез исто така има значајно место во аналите на политички ангажираната уметност. Баез е синоним за бунт, протест и реакција во општеството. Жена која се држи до максимата, дека во ангажираната уметност молчењето не е злато. Таа е доказ дека уметниците се најопасни тогаш кога се гласни. Родена во семејство на квекери кое во најголем дел ќе има влијание на нејзиниот светоглед. Нејзиниот ангажман ќе успее да мобилизира големи маси помеѓу младината која ќе се приклони кон контракултурата во ’60-те години, кога ќе се случат едни од најрадикалните промени во западното капиталистичко општество. Во 1963 година ќе ја изведе песната We Shall Overcome на Маршот на Вашингтон, предводен од Др. Мартин Лутер Кинг. Кон крајот на ’60-те и почетокот на ’70-те ќе биде доста активна во анти-воената кампања, при која ќе го посети Северен Виетнам кон крајот на 1972 година.
За жал како и во случајот со Пит Сигер, Џоан Баез јавно ќе ја подржи кандидатурата на воениот интервенционист Барак Обама. Интересно е тоа што многумина од политички ангажираните артисти, музичари и кантавтори во текот на својот живот ќе се дистанцираат од било какво поврзување со Комунистичката партија на САД и нејзините активности. Дури и оние кои на било кој начин биле во контакти со нејзини членови во раните години, како во примерот со истакнатиот кантри пејач и артист Текс Ритер, основачот на Country Music Association, кој во едно негово интервју дадено за New York Times во 1970 година во врска со почетоците на неговата кариера и контактите со прогресивни левичари во Њујорк ќе изјави:
„Во тие години во Њујорк прилично добро се запознав со комунистите. Ги познавав. Ги слушаа моите песни… Своевремено се нарекував фолк пејач. Во тие неколку години дојде до точка каде беше многу тешко да се каже, каде завршуваше народната музика, а каде започнуваше комунизмот. Тогаш престанав да се нарекувам фолк пејач.“
Фото: дел од американските музички легенди, изведувачи на протестни песни / извор: pinterest.com
Сепак за разлика од покајаниот комунист Сигер и либералката Баез, еден друг уметник, а пред се педагог, учител и политички активист, ќе стане маченик на режимот на воената хунта во Чиле, предводена од генералот Августо Пиноче, која ќе го собори од власт првиот социјалистички претседател избран на демократски избори, Салвадор Алјенде. Големиот борец за човекови права и еден од симболите на револуциите во Латинска Америка, Виктор Хара. Човекот со големо срце и бистар ум, кој јавно говореше во името на Салвадор Алјенде за Чиле како земја на социјалистички вредности и просперитет на чилеанскиот народ. Меѓутоа ЦИА и нејзините истурени агенти во вид на економски емисари од типот на Chicago Boys не мислеа така. На 11 септември 1973 со помош на екстремната десничарска опозиција и армијата, изведуваат државен удар преку кој на власт го носат армискиот генерал Пиноче, додека во насилниот пуч го убиваат легитимно избраниот претседател Алјенде кој на таа функција доаѓа три години порано.
За време на пучот во Чиле, кој е дел од пошироката операција Кондор во Јужна Америка, се убиени и стотици соработници и подржувачи на претседателот Алјенде, помеѓу кои и Виктор Хара, но и светски познатиот поет Пабло Неруда, за кој се верува дека е убиен неколку дена подоцна во Аргентина каде е во бегство. Во годините кои следат, режимот на Августо Пиноче ќе ликвидира уште десетици илјади луѓе кои ќе се спротистават на неговите репресии, плаќајќи ја со крв цената на слободата. Виктор Хара како жртва на олтарот на слободата го остави својот млад живот кој претходно го посвети на младите чилеански генерации кои денес после скоро половина век како луѓе во поодминати години говорат само во суперлативи за големиот хуманист и борец за слобода Виктор Хара. Викторовиот опус со антиколонијален набој и револуционерен занес, меѓу останатите ги опева и големите револуционерни имиња какви што се Ернесто „Че“ Гевара и Камило Торес. Песни кои и денес ја зовриваат крвта на многу потчинети народи од Панамскиот канал до Огнена земја.
Фото: чилеански кантавтор и музичар Виктор Хара, убиен од страна на фашистичкиот режим на Августо Пиноче / извор: pinterest.com
Еден друг музичар, ништо помалку вреден од Боб Дилан и Леонард Коен, е секако малку познатиот Сиксто Родригез, американски фолк пејач и кантавтор роден во 1942 година во Детроит, Мичиген. Овој извонреден музичар чија кариера ќе тргне во надолна линија после двата издадени албуми на почетокот од ’70-те години, не толку поради неприфаќањето на неговата музика, колку поради неговата остра критика кон американското капиталистичко општество, ќе биде потполно маргинализиран од страна на американските радио станици и како музичар и како текстописец. Се додека после скоро три децении не биде „случајно“ повторно откриен во Јужноафриканската Република од двајца негови поклоници кои подоцна ќе иницираат негова потрага и пронаоѓање во САД. Неколку години после неговото пронаоѓање следи повторна негова медиумска промоција преку документарниот филм Searching for Sugar Man, освојувач на Оскар во 2013 година, како и на престижната БАФТА истата година, плус специјална награда на реномираниот Санденс фестивал една година порано, и уште многу други награди и номинации.
Меѓутоа она што е најзначајно во творештвото на Сиксто Родригез е тоа што, неговата музика е општоприфатена во времето на на Апартхејдот во ЈАР, каде во услови на тотален медиумски мрак и стравичен прогон од страна на режимот, ќе се појават копии од неговите албуми Cold Fact и Coming from Reality, во чии текстови многумина ќе го препознаат неговиот остар критички наратив за социјалниот карактер на американското општество. Многу од неговите песни стануваат химни против режимот на Апартхејдот во ЈАР. Родригез не знаејќи за фактот на неговата популярност во ЈАР каде што го сметаат за попопуларен и од Боб Дилан, разочаран од одзивот на американската јавност кон неговото творештво се повлекува од музичката сцена и живее сосема нормален живот понекогаш пропратен со тежок физички труд за гол опстанок. Родригез е потполно свесен за сите аспекти на најниските сиромашни слоеви во општеството, па затоа тој не се откажува од политичкиот ангажман.
Напротив, продолжува да укажува на сите аномалии со кои се среќава неговата заедница и активно работи на полето на едукација на работничката класа во Детроит, која се повеќе запаѓа во безизлезност која кулминира со пропаѓањето на автомобилската индустрија и отпуштање на илјадници работници. Учествува дури и во политичка кампања за влегување во градската власт, од каде би можел поефикасно да делува. Меѓу неговите најголеми поклоници и следбеници на неговото дело се наоѓа и името на Стив Бико, јужноафриканскиот анти-апартхејд активист и африкански социјалист, водач на движењето Black Consciousness Movement – BCM. Движење преку кое Бико настојува да го организира мнозинското црнечко население во борбата против режимот на белите доселеници. После немирите во Совето е уапсен и претепан до смрт, станувајќи најпознатиот маченик на анти-апартхејд движењето во ЈАР. Во негова чест 1980 година Питер Гејбриел му ја посветува песната Biko.
Фото: Сиксто Родригез, американски фолк пејач и кантавтор, музичар со неверојатна општествена критичка мисла / извор: pinterest.com
Вреден за споменување е и ангажманот на членот на Битлси, Џон Ленон, кој во многу наврати јавно ја критикува политиката на интервенционизмот во светот, по примерот на војната во Виетнам, но и режимот на Апартхејдот во ЈАР. Некои од неговите песни како Working Class Hero; War Is Over; Power to the People; Imagine и Give Peace a Chance ќе остават неизбрисива трага во историјата на музиката, но и во политички ангажираната уметност. Кога е во прашање општествениот и политичкиот ангажман во музиката, не може а да не се споменат и многубројните музичари ширум многу земји во светот, разорени од воени конфликти, земји во кои после отфрлањето на колонијализмот, внатрешните етнички судири беа и понатаму закана за мирот, благосостојбата и просперитетот на нивните граѓани.
На просторот од Кингстон до Могадишо и од Ел Ајун до Совето, сведоци сме на стотина имиња кои со својата креативна работа во музиката во вид на политички ангажирана уметност, успеале да бидат коректив но и покренувачи на општествените промени, преку отфрлање на колонијализмот, осуда на империјализмот и критика на капиталистичкиот светски поредок. Скоро сите без исклучок повикуваа/т на организирана борба против владејачката структура на буржоазијата и нејзините политички лакеји. На крајот би споменал само некои имиња, почнувајќи од од неповторливиот Боб Марли, човек чиј цел живот беше сведен на граѓански протест, како и претставниците на анти-колонијалниот музички бран како Фела Кути, Али Фарка Туре, Хабиб Коите, Рокиа Траоре, Амаду и Мариам, и бендот Тинаривен, чиј водач Ибрахим Ал Хабиб е поим за анти-колонијален борец. Повеќето од нив припаѓаат на слободните народи од Сахарска Африка, Маури, Сахарави и Туарези, кои никогаш не допуштиле да бидат потчинети под јаремот на странските освојувачи и туѓите интереси.
Не помалку важни за споменување се и помалку познатите Азиза Брахим, Марием Хасан, Најм Алал и Тирис, кои храбро ја подржуваат револуционерната борба на движењето Полисарио за ослободување на Западна Сахара од страна на Кралството Мароко кое ја има окупирано оваа територија, како и слободната држава Азавад. Борбата продолжува и денес, а за тоа сведочат безброј музички изведувачи, жестоки критичари на постоечкиот капиталистички систем. Членовите на групата Груп Јорум се најголеми сведоци за тоа, давајќи го дури својот живот за слободата, штрајкувајќи со глад до смрт. Во 2020 година животот го положија басистот Ибрахим Гекчек и вокалистката на групата Хелин Белек. Во февруари 2021 пак беше уапсен познатиот шпански рапер Пабло Хасел поради „навреда“ на кралската круна и глорифицирање тероризам, дела за кои шпанскиот суд му изрече 9-месечна затворска казна.
Фото: музички постер со револуционарна африканска музика / извор: pinterest.com
Меѓутоа, борбата продолжува понатаму, се до конечната победа и извојување на слободата. Бидејќи како што ќе рече одамна големиот германски филозоф Г. В. Ф. Хегел, оној кој бега, сеуште не е слободен.
Автор на текстот Гордан Стошевиќ
